Het "gele gevaar" als westerse hersenschimDe mislukking van Occupy
Zondag 23 oktober 2011. Op een zonnige maar wel wat frisse dag ging ik naar Amsterdam waar de Occupy-beweging sinds een week het Beursplein had bezet. Het was een bescheiden bezetting van een klein plein met enkele tientallen dicht opeen staande tentjes. Er stond een houtkachel in de open lucht en onder een afdak was de "horeca" met eten en drinken (uiteraard vegetarisch en biologisch). Op een aanplakbord hingen berichten met onder andere het reglement voor het plein (stilte na 24.00 uur, geen drugs in het openbaar en niet roken tijdens de vergaderingen). Een houten kastje had als opschrift "Public Library" met boeken over antikapitalisme, maar ook romans en boeken over "mannen, liefde en seks" (dat was kennelijk nodig in die kleine tentjes).
De bezetters waren alternatieve jongeren, twintigers met vaak rastahaar en slordige, loszittende kleding en er waren een aantal buitenlandse, mogelijk Zuid-Europese, gezichten. Op een groot spandoek stond: "(R)EVOLUTION". Handgeschreven teksten waren overal opgeplakt en er hing een wereldkaart met gekleurde prikkers die aangaven in welke steden pleinen en parken bezet waren. Het ging vooral om het Westen: de VS, Canada en Europa.
Er kwam de aankondiging dat de general assembly van de bezetters niet doorging, maar er was wel een spreker: een lange, magere, kalende maar toch jeugdig uitziende man van een jaar of 60. Hij hield uit het hoofd een toespraak waarbij, helemaal conform de Occupy-stijl, elke zin of zinsdeel door de omstanders op luide toon werd herhaald. Dat was functioneel in de grote Amerikaanse parken waar geluidsversterking niet was toegestaan, maar op het kleine Beursplein was dat overbodig.
"We zijn kwaad …"
"WE ZIJN KWAAD …"
"Op de graaiers van banken …"
"OP DE GRAAIERS VAN BANKEN …"
"Op het klote parlement …"
"OP HET KLOTE PARLEMENT …"
Een slonzig, wazig kijkend meisje met een constante grijns op het gezicht onderbrak het begin van zijn toespraak regelmatig met gejoel: "AJAX!"
We moesten volgens de spreker eerst het hoofd gebruiken en daarna pas spreken. Zouden we ook een bezetting beginnen in het Vondelpark? Occupy was flowerpower, geweld kon niet. Opvallend was de afstand die hij nam van socialisme en communisme.
"Niet met vieze, rode vlaggen," zei hij met zwaaiende armgebaren. "In Rusland 20 miljoen doden, zuiveringen. In China de Culturele Revolutie, miljoenen doden, ook met vieze, rode vlaggen."
Benadrukt werd dat iedereen als persoon kwam en geen organisaties mocht vertegenwoordigen. En iedereen had spreekrecht. Na hem nam een halve gare het woord en begon over het geloof. "Iedereen is gelovig geboren." Zijn uitspraken werden ook weer automatisch door het spreekkoor herhaald. Ik dacht even dat het spreekkoor dadelijk een gebed moest gaan herhalen, maar zover kwam het nog net niet. Op een flyer die ik meenam stond de tekst: "Wat wil de Occupy beweging?" en direct eronder "Een gezamenlijk doel is er niet." Vervolgens kwam een opsomming van (wereld)problemen en tenslotte de uitsmijter "Hoe weten we niet, maar het is dringend tijd voor verandering. NU!!"
Ik verliet het Beursplein met gemengde gevoelens. De verontwaardiging was oprecht en legitiem, maar hoe kon je resultaten boeken als er geen ideologie was, geen programma en geen politieke organisatie?
De wereldwijde Occupybeweging, die in het najaar van 2011 overal als paddestoelen uit de grond schoot, verdween begin 2012 bijna even snel als ze opgedoken was. Parken en pleinen werden ontruimd, de tentjes afgebroken en de beweging verdween zonder sporen achter te laten. In de brochure "Hoe kan de 99% winnen?" analyseert de Iraans-Nederlandse politicoloog Peyman Jafari op heldere wijze de mislukking van Occupy. In de anarchistische, autonome aanpak van de beweging werd het bezetten van pleinen een doel op zich en werden geen politieke eisen gesteld, maar was men tevreden met het claimen van de eigen aanwezigheid en identiteit. De beweging raakte daardoor al direct geïsoleerd van de meerderheid van de bevolking en veranderde in een subcultuur. De komst van junks, daklozen en criminelen in de tentenkampen leidde tot fricties en door de keuze van consensusbesluitvorming, waarbij elke deelnemer aan de general assembly een veto kon uitspreken, werden discussies eindeloos en leidden meestal niet tot besluiten. Het gebrek aan organisatie en leiderschap veroorzaakte het doodbloeden van een opstand die aanvankelijk veel sympathie genoot onder de bevolking.
"Het socialisme en communisme van Thomas Münzer tot Karl Marx en van Che Guevara tot Mao Tse Tung hebben in miljoenen nieuwe verwachtingen gewekt," kon de Franse afvallige communist Roger Garaudy nog in 1975 schrijven. Tegenwoordig kan zoiets onmogelijk nog gezegd worden. Met de val van de Muur werd "het gelijk van rechts" verkondigd, maar sinds de wereldwijde economische crisis na 2007 en het debacle van het neoliberalisme had "het gelijk van links" verkondigd kunnen worden. Even was er de hoop dat de crisis het einde van dit neoliberalisme zou betekenen en dat er werkelijke veranderingen op komst waren, maar doordat links geen alternatieven kon presenteren was het resultaat niet meer dan een restauratie van het neoliberale kapitalisme.
Welke alternatieven worden immers naar voren gebracht voor de huidige samenleving? Het is een warboel van honderden ideetjes en proefballonnetjes, variërend van kleinschaligheid, consuminderen, zonnepanelen op het dak, doe-het-zelf-ontwikkelingshulp en meer migratie tot biologische landbouw, yoga, new age en linksgedraaide yoghurt. Veel ideeën zijn onderling tegenstrijdig en er bestaat geen enkele samenhang of visie, geen organisatie om de doelen te realiseren en geen plan van aanpak. In tegenstelling tot het oude socialisme dat een samenhangende visie had, wist wat het wilde en daarvoor een organisatie had opgebouwd.
Is "duurzaamheid", het panacee van de moderne tijd, dan de oplossing? John Gray noemt het groene denken een andere versie van het humanisme en geen alternatief ervoor, terwijl het ook een geloof is in een (onhaalbare) utopische toekomst. Mijn kritiek is dat duurzaamheid ook gerealiseerd kan worden binnen de kapitalistische samenleving, waarbij de onrechtvaardigheid gewoon blijft bestaan. Het is zelfs heel goed verenigbaar met het fascisme met zijn Blut und Boden, heilige tradities en Frei Körper Kultur.
Door het wegvallen van het linkse toekomstperspectief lijken we niet meer te kunnen dan doormodderen met het perverse kapitalisme, waarbij uiteindelijk 1% van de bevolking 99% van de rijkdom zal beheersen en consumeren. Elke hoop op een betere wereld lijkt daarmee vervlogen en oorlogen, slachtpartijen, martelingen, massale onderdrukking, terreur, uitbuiting en genocide zullen het karakter van de wereld blijven bepalen, tot in de eeuwigheid. Het is het schrikbeeld dat George Orwell schetst in zijn toekomstwereld van 1984: "Zo je een beeld van de toekomst wilt, stel je een laars voor die stampt op een menselijk gezicht – zonder ophouden."
